Mae Cystadleuaeth Rheoli Tir Glas Cymru Gyfan 2021, sy’n cael ei rhedeg gan Ffederasiwn Cymdeithasau Tir Glas Cymru ar y cyd â Chymdeithas Amaethyddol Frenhinol Cymru ac yn cael ei noddi’n garedig gan HSBC, yn gystadleuaeth y mae cystadlu brwd ynddi; ac er gwaethaf yr amgylchiadau diweddar, ’doedd eleni ddim yn eithriad.
Aeth y nòd buddugoliaethus olaf i enillydd teilwng iawn i aelod o Gymdeithas Tir Glas Powys: Marc Jones, Trefnant Hall, Aberriw, Y Trallwng; tra bod gwobr yr ail orau wedi’i rhoi i aelod o Gymdeithas Tir Glas Cleddau, Richard Morris, Bowett Farm, Hundleton, Sir Benfro.
Y ddau arall yn rownd derfynol y gystadleuaeth oedd:
- Mark Egerton (MW & EM Egerton), Treveddw Farm, Pandy, Y Fenni (aelodau o Gymdeithas Tir Glas Sir Fynwy); a’r
- Teulu Davies, Glaspant, Beulah, Castell Newydd Emlyn (aelodau o Gymdeithas Tir Glas Aberteifi)
Mae Marc Jones, gyda help a chefnogaeth ei dad David, yn rhedeg buches o 700 o wartheg bîff Aberdeen Angus croes gwartheg llaeth yn ogystal â diadell o 500 o famogiaid croes Romney Seland Newydd ynghyd â 130 o ŵyn benyw a gedwir ar 194 hectar defnyddiadwy (480 ers) o dir a rentir ar ddwy uned yn amrywio o 185 i 340m (600-1,100 troedfedd) uwchben lefel y môr.
Prynir 350 o loi benyw croes Aberdeen Angus wedi’u geni yn yr hydref bob blwyddyn yn 3 wythnos oed, a chânt eu magu ar silwair glaswellt o ansawdd uchel yn ystod ail hanner y gaeaf, eu troi allan i laswellt yn y gwanwyn a’u gorffen oddi ar laswellt yr haf canlynol yn 20-24 mis oed gyda phwysau carcas o 300kg ar ôl cael eu gaeafu allan ar fetys porthi a byrnau silwair glaswellt. Mae’r ddiadell ddefaid sy’n ŵyna ym mis Ebrill yn cael ei gaeafu allan ar fetys porthi hefyd gydag 1.45 oen y famog yn cael eu magu gyda’r pwysau carcass yr anelir ato yn 19.5kg oddi ar laswellt.
Caiff 22.5 hectar (60 erw) o fetys porthi eu tyfu a’u pori gan wartheg blwydd a defaid sy’n cael eu gaeafu allan. Mae tua 16 hectar (40 erw) o wyndwnnydd tymor byr yn bennaf yn cael eu cynaeafu a’u clampio fel silwair o ansawdd uchel ar gyfer y lloi a gedwir dan do wedi’u diddyfnu gyda 40 hectar (100 erw) ychwanegol o wyndwnnydd tymor tir yn cynhyrchu tua 650 o fyrnau o silwair i’w bwydo i wartheg gyda’r betys porthi pori. I ymdopi ag effaith hafau sych, rhoddir pwyslais yn awr ar wyndwnnydd llysieuol sy’n cynnwys byswellt, meillion, sicori a llyriad gyda darn o gymysgedd llyriad, sicori, meillion coch a meillion gwyn yn cael ei bori gan y gwartheg ifanc am y tro cyntaf eleni. Mae’r fferm yn cymryd rhan yn y prosiect GrassCheck a chaiff y glaswellt ei fesur bob wythnos. Mae’r cynnyrch blynyddol wedi amrywio o 12.5 tunnell DM/hectar yn 2019 i 6.5 tunnell DM/hectar ym mlwyddyn sychder 2018. O ganlyniad, yr ymateb fu i gwestiynu’r ‘norm’ ac i gynyddu gorchuddion uwch nag o’r blaen yn ystod y tymor pori fel yswiriant yn erbyn y cyfnodau sych sydd bellach yn rhan anochel o’r rhan fwyaf o flynyddoedd.
Adroddodd y Beirniaid:
“Gyda Trefnant Hall, mae’r cynnyrch da byw cyffredinol yn dunnell o bwysau byw yr hectar, sy’n drawiadol iawn. Trwy fabwysiadu’r system, ac o ganlyniad i gynhyrchu a defnyddio porthiant yn effeithlon, mae’r fferm wedi gostwng costau yn fawr yr un pryd â chyflawni cynnyrch ffisegol ac ariannol i’w chwennych. I bob diben mae dwysfwydydd wedi’u dileu o’r ddiadell ddefaid yn ogystal â thu hwnt i’r cyfnod magu lloi i’r gwartheg, gan arwain at system ffermio sydd yn wirioneddol wedi’i seilio ar laswellt a phorthiant.
Yn ogystal mae’r fferm wedi cofnodi ôl troed Carbon tybiedig o 7.92kg CO₂ y kg o gig oen a 10.37kg y kg o gig eidion mewn gwerthusiad diweddar a gynhaliwyd gan HCC o gymharu â chyfartaledd gwerthoedd cenedlaethol o 10.08kg a 14.05kg ar gyfer cig oen a chig eidion yn y drefn honno.
Yn werth sylw arbennig oedd rheoli maethynnau yn effeithlon, mabwysiadu rhywogaethau porthiant a chymysgeddau hadau glaswellt newydd sbon i ymdopi â thueddiad y fferm i ddioddef gan sychder, defnydd effeithiol o bori cylchdro, mesur y glaswellt gyda mesurydd porfa yn rheolaidd a chynhyrchu silwair o ansawdd uchel yn ogystal â’r ddibyniaeth ar gnydau porthi a oedd yn galluogi i dda byw gael eu gaeafu allan yn llwyddiannus. Wedi’i ychwanegu at y rhain oedd hyblygrwydd a pharodrwydd i ymgyfaddasu oedd i’w fawr ganmol o ran agwedd ac o ran arfer, gwybodaeth hollgynhwysfawr am agweddau ffisegol ac ariannol y busnes, taro marchnadoedd premiwm a sicrhau contractau i ddiogelu prisiau a’r defnydd tra effeithlon o lafur.”
Roedd gwanwyn oer a sych eleni gyda mis Mai gwlyb i ddilyn wedi creu rhai problemau’n gysylltiedig â diffyg porfa gynnar yn y gwanwyn a hefyd gynaeafau toriad cyntaf anodd i’r ddwy fferm laeth yn arbennig. Roedd y tywydd ychydig yn gynhesach ond ansefydlog a ddilynodd gydol yr wythnosau’n arwain at y beirniadu yn niwedd Mehefin yn golygu bod y tir glas a’r cnydau porthi fel ei gilydd yn edrych yn wirioneddol dda ac mae’r ymgeiswyr i gyd i’w canmol yn fawr ar olwg y tir glas a’r da byw yn ogystal â’r ffermydd yn gyffredinol.
Thema gyffredin, yn ogystal â rhagoriaeth rheoli’r tir glas, oedd yr ymwybyddiaeth o effaith bosibl dynodiadau NVZ sydd ar y gweill a chymwysterau rheoli amgylcheddol cadarn. Roedd hyn yn wir am Bowett Farm, a oedd yn ail eleni, yn ôl y beirniaid:
“Ar Bowett Farm, yn ychwanegol at y rheoli trawiadol iawn ar y system bori ac ar y system silwair 3 thoriad, mae ail-hadu rheolaidd gyda glaswelltau siwgrog a mabwysiadu dull o fewn-chwistrellu gwrtaith nitrogen hylifol yn ddiweddar yn amlwg yn ogystal â seilwaith y fferm, sy’n dda ei gynllun ac yn cael ei gynnal yn berffaith. Mae cymwysterau ynni adnewyddadwy rhagorol sy’n arwain at hunangynhaliaeth o ran trydan o ffynonellau gwynt a ffynonellau solar a defnydd effeithlon iawn ar lafur yn ogystal â’r flaenoriaeth a roddir i amodau gwaith i gyd yn nodweddion allweddol ar ffordd Richard o wneud pethau”
Roedd Trefeddw Farm a Glaspant ill dwy’n cael eu cyfrif yn dda gan y Beirniaid hefyd – meddai Dr Iwan Owen:
“Mae Treveddw Farm wedi addasu’n llwyddiannus i’r math o system bori cylchdro drachywir a gysylltir yn bennaf fel arfer â buchod llaeth, roedd y defnydd effeithiol o bori gohiriedig a system aeafu a gynlluniwyd yn ofalus ar gyfer pob categori o stoc yn ogystal â mabwysiadu porfeydd amlrywogaeth yn agweddau tra nodedig. Roedd gorffen gwartheg ar laswellt pori, system gwbl ddi-ddwysfwyd a chadernid cyffredinol y system fferming yn nodweddion arbennig yn Treveddw hefyd yn ogystal â chariad diamheuol Mark at ei fferm a’i system ffermio.”
“Mae cynnyrch Llaeth Glaspant dros 7,400 litr y fuwch ar gyfartaledd gyda 3,620 litr oddi ar borthiant a 14,292l / hectar yn dod o’r llwyfan pori a thir silwair. Mae’r stoc ifanc yn cynhyrchu 822kg pwysau byw/hectar tra pharchus hefyd. Yn tynnu sylw’n arbennig oedd y silwair ansawdd uchel a wneir, rheolaeth gyffredinol y cladd silwair (yn arbennig y cladd agored a oedd yn cael ei fwydo yn yr haf gyda’r nesaf peth i ddim gwastraff amlwg), y defnydd trawiadol iawn sy’n cael ei wneud o slyri a thom, y defnydd effeithiol o gontractwyr a’u llafur eu hunain, y gofalu a’r cynnal a chadw ar beiriannau cynaeafu a oedd ymhell o fod yn newydd ond a oedd yn edrych yn berffaith a golwg cyffredinol y fferm, yr iard a’r adeiladau – nodwedd wirioneddol arbennig.”
Beirniaid y gystadleuaeth eleni, yr ydym yn wirioneddol ddiolchgar iddynt am eu cymorth, oedd:
- Dr Iwan Owen Prifysgol Aberystwyth (Beirniad Technegol);
- Euryn Jones Cyfarwyddwr Amaethyddiaeth Rhanbarthol HSBC – Cymru a’r De-Orllewin
- Sam Carrey, Rhiwlas Dairy Ltd, Rhiwlas, Y Bala – Enillydd Cystadleuaeth Rheoli Tir Glas FWGS 2019.
Meddai Charlie Morgan, Ysgrifennydd FWGS:
“Ar ôl y siom o ganslo cystadleuaeth 2020 a orfodwyd gan Covid, roedd yn fraint gan y panel beirniadu ymweld â phedwar ffermwr tir glas rhagorol ac rydym yn ddiolchgar i’r rhai yn y rownd derfynol am eu lletygarwch a’r teithiau rhagorol o gwmpas eu ffermydd.”
Bydd enillydd Cystadleuaeth Rheoli Tir Glas Cymru Gyfan, Marc Jones yn derbyn Tlws Parhaol y Ffederasiwn yn ogystal â £250; tra bydd Richard Morris yn derbyn £150 fel yr ail orau. Mynegwn ein diolchgarwch hefyd i’n noddwyr a’r holl ymgeiswyr yn y rownd derfynol a’r rowndiau rhanbarthol, sydd gyda’i gilydd wedi sicrhau canlyniad gwerth chweil. Dymunwn y gorau i Marc Jones a’r teulu wrth iddo symud ymlaen i gystadlu yng ‘Nghystadleuaeth Ffermwr Tir Glas y Flwyddyn 2021’ Cymdeithas Tir Glas Prydain’.
Mae Cymdeithas Amaethyddol Frenhinol Cymru yn falch iawn y gallai cystadleuaeth eleni gael ei beirniadu yn ystod y pandemig Covid 19 a byddai’n hoffi cymryd y cyfle hwn i longyfarch a diolch i bawb a gymerodd ran yn y gystadleuaeth, yn cynnwys y beirniaid, y noddwr HSBC a Ffederasiwn Cymdeithasau Tir Glas Cymru am eu hymroddiad a’u cefnogaeth barhaus wrth redeg cystadleuaeth mor arbennig.